Serhiy
Zjadan, dichter aan het front
…. spreek
nu, of berg voorgoed je vrede op,
verklaar wat
overduidelijk is,
hoe vuur
geliefden treft,
hoe wanhoop,
als een slachter, de ingewanden
van de
wereld kan openscheuren,
ze op een septemberochtend
op de stoep kan achterlaten,
spreek nu,
nu je nog tenminste
één persoon
kan redden, nu je nog kan helpen.
(uit “How Fire Descends”)
Een theater of een sporthal? Of het voor zijn poëzie of voor een optreden van zijn Zhadan i Sobaky - Zjadan en de Honden - is, de oorlog weerhoudt de Oekraïners er niet van om de zalen te vullen. Auteur, hulpverlener, vandaag actief in het leger, Serhiy Zjadan schrijft, leest, ademt betrokkenheid in woord en daad.
Al een leven
lang is Zjadan een observator, een zoeker naar zijn plaats en een taal. Hij
verwoordt en deelt zijn werkelijkheid. Van de post-Sovjet-samenleving over een
oranje revolutie, naar de bezetting in 2014 en de totale oorlog tegen zijn land
en zijn cultuur en het constante terroriseren van de burgerbevolking vandaag:
dat (be)leven probeert hij in woorden te vatten.
In zijn
dankwoord bij de ontvangst van de Vredesprijs van de Duitse boekhandels in
oktober 2022 vermeldde hij de onvermijdelijke omslag in zijn schrijven. “Net
als een laars van een indringer verstoort de oorlog het mierennest van de
taal.” “Poëzie na Boetsja en Izjoem is natuurlijk nog mogelijk – meer nog, ze
is noodzakelijk. Maar de schaduw van Boetsja en Izjoem zal bijzonder zwaar
doorwegen.” Maar ook: “Taal kan je een tijdlang verlaten, maar is niet in staat
je te verraden.” Schrijven is voor
Zjadan een noodzaak, meer dan ooit onvermijdelijk.
In 2014 lag
Charkiv, de thuishaven van Zjadan, in het vizier van de door Rusland
aangestuurde separatisten. Zjadan deelde ook letterlijk in de klappen. Die
ervaringen resulteerden in een roman die alles heeft om tussen de oorlogsklassiekers
terecht te belanden.
De auteur
beschrijft hoe Pavlo Ivanovytsj doorheen een schemerig oorlogsgebied op pad
gaat om zijn neefje uit een internaat op te halen. Verdedigers en milities
duiken overal op. Zonder identificeerbare insignes roept iedere ontmoeting de
vraag op in welke taal Pavlo ze moet aanspreken. In welke mate kan die keuze
hem beschermen of net tot vijand maken? Zelfs aan de rand van de gevechten
worstelt Pavlo zich voortdurend doorheen de tastbare verwoestende impact van de
oorlog. De roman suggereert glashelder dat Zjadan sinds 2014 inderdaad in
oorlogstijden leeft.
De recente bundel “How Fire Descends” waarin werk van 2016 tot 2022 is opgenomen, getuigt volop dat deze strijd al sinds het begin van de Donbass-oorlog in 2014 aanwezig is.
Van alle
literatuur
van alle
talen
interesseren
me vooral de woorden
om te
spreken
tot de
doden.
Wanneer ons zoveel ontnomen is, is daar de band tussen pijn en hoop om ons te verenigen. In het verlies is er haast op iedere bladzijde de stilte, de noodzaak om over en met de doden te spreken. Zelfs begraven dichters zijn nuttig na hun dood. Regelmatig vermeldt Zjadan het gras in de winter: zo breekbaar, zo vergelijkbaar is het verborgen bestaan van gedichten als gras onder de winterse sneeuw. Niet de schrik voor dood en stilte, de kwestie is juist om erover te blijven spreken en schrijven. Wanneer we over elkaar blijven spreken, spreken we niet langer over de angst maar over het vuur dat in ons brandt. Treur, zeker, maar verheug je. Bewaar naast wanhoop de hoop en de vreugde. Dit zijn oorlogsgedichten waarmee hij achter het front theaterzalen vult.
Wat doet
deze man?
Hij schrijft
gedichten.
Spreidt ze
uit op de tafel,
polijst ze.
Zoals hij schoenen klaarzet voor een kind.
Precies op
tijd
zet hij zich
aan het werk.
komt hij ter
zake.
Weldra zal
de winter komen
en zal men
de gedichten vastnemen,
ze sorteren,
voorzichtig
als gedroogde
tabak.
En vrouwen
zullen
erover wenen
ze
voorzichtig inpakken
als gouden
munten.
De waarde
van een gedicht groeit in winterse tijden,
vooral in
een strenge winter
vooral wanneer de taal teder is
vooral
wanneer de tijden
gestoord
zijn.
Niet alleen
de nieuwste gedichten in de bundel, ook de selectie uit zijn vorige werk, spreekt
voortdurend over verlies, dood en stilte. Over het spreken over en met de
doden. Het zoeken naar de plaats van taal en literatuur daarin, maar vooral,
laat de stilte geen zwijgen zijn.
Serhiy Zhadan, How Fire Descends, Yale University
Press, 2024, 112 p., ISBN 978 0300 2724 68
Serhi
Zjadan, Het internaat, De Geus, 2022, 368 p., ISBN 978 9044 5478 63
Serhi
Zjadan, Laten we blijven praten. Zelfs wanneer onze woorden onze keel
verwonden, De Standaard der Letteren, 5 november 2022
Geen opmerkingen:
Een reactie posten