Wat is luxe - Carla Bogaards

Wat is luxe

Thomas Nagel  schrijft in “Mind and Cosmos. Why the Materialist Neo-Darwinian Conception of Nature is Almost Certainly False”:”Maar ik ben overtuigd geraakt van het idee dat er wel doelgerichte natuurwetten kunnen  bestaan(…) dat er dingen gebeuren omdat ze op een pad liggen dat ergens naar toe leidt.”

Overigens is bovenstaand citaat de consolidatie van wat een bevriende psychiater, ik kwam hem weer eens tegen bij een vernissage,  mij vertelde tijdens een nogal serieus gesprek  over zoiets dat  wel “Het Leven” wordt genoemd. Toen zei mijn gesprekspartner namelijk, je moet je eigen levenspad volgen. Of zei hij “pad”, zonder het woordje “levens” eraan vastgeplakt. Tant pis, het gaat om de kwintessens.

Ik reageerde een tikje verbaasd, pardon, zal wel, hoezo. Maar wat ik niet deed, de daad bij zijn woord voegend, richting garnalenkroketjes  koersen, ik ben er dol op- piramidevormig geschikt op een zilverkleurige schaal - zojuist binnen gebracht door de catering- over mijn schouder tegenstrevend, dit is nou mijn pad. Beetje flauw zou het zijn geweest, maar vooral dom. “Onderzoekt alle dingen en behoudt het goede”, predikt apostel Paulus, ja dat is wijsheid; ik ben op onderzoek uitgegaan, sindsdien dringt  de  impact van mijn kennis zijn woorden en die van Nagel meer en meer tot me door.

Van die zoektocht, zeker het is een cliché, doe ik verslag. U neem ik mee  op sleeptouw. Wat de uitkomst van deze zoektocht zal zijn…geloof het of niet, de pot met goud aan het eind van de regenboog.  

               In elk geval, er schijnt zoiets te zijn als een pad, niet letterlijk weliswaar, hoewel, je kunt het moeiteloos visualiseren.

Pad komt van het Griekse patos, het betekent  “smalle weg ontstaan door de voetstappen van mensen of dieren die erlangs zijn gegaan”.

Levenspad betekent, het leven voorgesteld als een pad dat  men moet aflopen.

En wat is de connectie met  “levensplan”, dat het ontwerp is voor de inrichting van iemands leven?

Terug naar dat pad, ook in Roodkapjes leven speelt het een rol; de boswachter had haar nog zo gewaarschuwd niet van het pad af te wijken, ze sloeg zijn raad in de wind, door dieper het bos in te gaan. Daar openbaarde zich de weelde aan fauna en flora, in de zoelte bloeiden verleidelijk mooie bloemen, muskuskruid, bleeksporig bosviooltje,  salomonszegel, dagkoekoeksbloem en nog veel meer. Toegewijd als ze was  plukte ze een boeketje voor haar zieke grootmoeder, waar ze op bezoek zou gaan. Ze vlijde het in haar witte, met broderiekant afgezette schortje, vouwde de punten ervan toe; haar schoot een tuintje.

Voorzichtig droeg ze deze rijkdom mee naar het huisje en haar hartje klopte verwachtingsvol, wat wachtte haar daar, behalve grootmoeder zelf, natuurlijk haar vreugde! Ze zou hup twee drie genezen zijn!

    In het mandje aan haar arm lagen, weggeborgen onder het schoon gewassen en glad gestreken glazendoek, een schaaltje aardbeien en een paar sneden roggebrood.

-Charges Perrault zelf, die zijn beroemdheid dankt aan zijn sprookjes verzameling “Contes de ma mère l’Oye”-Sprookjes van Moeder de Gans -heeft het in “Petit chaperon rouge”over koek en boter.-

Grootmoeder was niet zo’n schrokop, en ze at met kleine hapjes. O ja, ze zou voor grootmoeder een kan fris water putten, ze was geen klein kind meer, ze kon best de emmer laten zakken aan het touw, en vol weer op te halen. Blijmoedig, bijna huppelend voortstappend, ging ze haar ’ s weegs.

Uit  het kinderliedje over Roodkapje weten we dat ze niet bang  was voor de wilde dieren waar de boswachter over had gesproken.

Hij zingt, in het bos zijn de wilde dieren, in het bos, in het bos, etc.en zij zingt terug, ik ben niet bang voor de wilde dieren, ik ben niet bang, ik ben niet bang etc.  

Daarna loopt ze de wolf tegen het lijf, is ze  soms zo’n  durfalllig wolvenfluisteraarstertje, hij heeft  verschietende geelgroene ogen 

Roodkapje zou dus dat bewuste, zogenaamd veilige, pad hebben verlaten en toch,  bezweer ik u, zou ze het pad van haar leven blijven volgen.

Ze creëerde  een gloednieuw pad, mens en dier zijn er langs gegaan, en, ze bereikte tenslotte veilig haar bestemming. 

In de versie van Perrault staat dat Roodkapje door  grootmoeder c.q. de  wolf gevraagd wordt in bed te komen liggen. De uitdrukking elle a vu le loup  betekent: zij heeft haar maagdelijkheid verloren. “ Le Loup, la voyant entrer, lui dit, en se cachant dans le lit sous la couverture: ‘Mets la galette et le petit pot de beurre sur la huche, et viens te coucher avec moi.’” 

Ik bedoel dat een meisje op een dag toegeeft aan iets wat verder niet benoemd hoeft te worden.

Over de wolf het volgende: ik moet u het antwoord  schuldig blijven waarom ik een kunstwerk in mijn kamer heb staan, krijt op karton, van een levensgrote wolf, hij lijkt zijn poten te verzetten in zijn mij besluipende loop, zijn kop, aan de schijnbaar behaagzieke licht gebogen hals, naar voren gestoken, hij kijkt me recht in de ogen.

Echter, het  antwoord op de vraag WAT IS LUXE kan ik u wel degelijk geven: je pad, oftewel je eigen levenspad, volgen is namelijk luxe, pure luxe.

Nog dezelfde avond, nadat ik mijn definitieve antwoord op bovengenoemde vraag op typte, werd ik tijdens mijn avondwandelingetje, en het was niet eens volle maan, door het Leven zelf aangesproken.

Mij werd ter plekke een genereus aanbod gedaan, namelijk “een leven in luxe”.

 Ik neigde ernaar om als het ware mijn handen uit te strekken, en het geschenk, zo kan je het wel noemen, in ontvangst nemen.

Het was een groots ding dat ik zou accepteren,  nogal verschillend van zoiets tijdelijks en oppervlakkigs als ontdekt worden door een beroemde couturier die je aanbied zijn topmodel te worden, en  zijn nieuwe collectie te showen op de catwalk.

De situatieschets: op een  dag slenter je  in Parijs op je witte gympjes langs het terras van café De Flor en wordt gespot door deze beroemde couturier. ‘Veuillez  m’excuser mademoiselle...’etc.etc.

Terug naar het aanbod  het Leven. Vooralsnog was mijn reactie:’Okay.’

“Okay” is het symbool voor  de verdichting van een aantal of een samenstel van begrippen in een enkele voorstelling. Het voldoet in elke denkbare situatie  Eigenlijk doet alleen de toonhoogte en intonatie ertoe daarmee kan alles verpest worden.

(C’est le ton, qui fait la musique)

Er volgde een verraderlijk korte tijd van zelfreflectie; welke consequentie moet ik trekken, welke bruidsschat moet ik in brengen; als een gedomesticeerd dier aan de leiband van  diezelfde luxe lopen?

’Wat is er voor nieuws aan’, vroeg ik, en wandelde weg, mijn pad vervolgend.

© Carla Bogaards

* Tessalonicenzen 5:21

*Tevens is de betekenis in het algemeen seks hebben. In dit specifieke geval heb ik gekozen voor de andere uitleg gekozen.     

Naschrift. De hele categorie van min of meer sprookjesachtige  verhalen, in dit geval uit  onze Westerse cultuur staat geboekstaafd, van Odyssee tot Bijbel, Torah en Koran; vergelijkende verhalen ter lering en vermaak.

Dit essay is ook na te lezen op de site van Carla Bogaards.

Carla Bogaards op Wikipedia

4 maart 2022 - Paulus Voerman

4 maart 2022

Morgen is het mijn moeders geboortedag,
114 jaar geleden, de tsaar was nog baas.
Het is nog vroeg, tussen de bomen begint het gloren
(omstreeks zes uur al mijn aangifte inkomstenbelasting
gedaan - ik krijg 156 euro terug)
en ik zag al de ronkende nieuwsberichten
over die dwaze oorlog in Oekraïne.

Hoe is het toch mogelijk dat dat nog kan,
in deze tijd van de rede, van enen en nullen,
een stammenoorlog met speren,
strijdlustig gejank met pijl en boog.

Moet ik toch net als die anderen,
met gebalde vuisten naar de legerdump
voor een kogelwerend vest, kistjes en een helm
om daar dan in de weg te lopen,
belachelijke oude man met loopneus.

Moeten we niet een leger vormen
van geweerloze redetwisters en bekvechters
en dan met z’n allen, tienduizend misschien
te hoop lopen, voor die tanks gaan zitten,
met de rug er naartoe, en een psalm zingen
of zouden ze dan toch gewoon doorrijden?

Uit de pdf-versie van ‘Herfstloof” (versjes van Paulus Voerman, pagina 7

© Paulus Voerman

(Uit de pdf-bundel van Paulus Voerman - 'Herfstloof', pagina 39)
(Contact: paulusvoerman@icloud.com)

Paulus Voerman: 'De dichter aan het werk'

Ochtendgebed van de Palombe - Paulus Voerman

Ochtendgebed van de Palombe

roe króeoe kroe kroe
roe kroe króeoei kroe kroe
roe kroe króeoei kroe kroe
koe

© Paulus Voerman

(Uit de pdf-bundel van Paulus Voerman - 'Herfstloof', versjes, pagina 39)
(Contact: paulusvoerman@icloud.com)

Paulus Voerman: 'De dichter aan het werk'

Dorst - Paulus Voerman

Dorst

 

Op blote voeten
terug van de kraan naar het bed
nog voor het ochtendgloren 

zag ik hem staan
in mijn rechter ooghoek
tussen boekenkast en leeslamp 

het viel me meteen op
dat hij minder benig was dan meestal afgebeeld
aan de corpulente kant eigenlijk 

en volgens mij,
ik kan me vergissen natuurlijk, ik sliep nog half,
geen zeis te bekennen

© Paulus Voerman

(Uit de pdf-bundel van Paulus Voerman - 'Herfstloof', versjes, pagina 17)
(Contact: paulusvoerman@icloud.com)

Paulus Voerman: 'De dichter aan het werk'

Het boekje van de dichter - Elke Couchez

Elke Couchez tijdens 'Roes' - za 29/3/2025

In de reeks "Het boekje van de dichter", vandaag het notitieboekje van Elke Couchez

Voor de aardigheid kun je alle "boekjes van de dichter" nog 's nakijken via dit verzamel-label.

Foto genomen op zaterdag 29 maart 2025 - P.R. - Roes - Lijfspraak - Obsidiaan

Een lichtblauw kleurpotlood - Ted Van Lieshout

 Aangetroffen gedichten in het straatbeeld

(en overal elders in de wereld) (28)

Een lichtblauw kleurpotlood

De zon is door de stad gezakt,

de daken gloeien na.

Er brandt iets aan de horizon,

zie ik vanwaar ik sta.

Ik kijk nog even door het raam

en zie het avondrood.

Dan ga ik slapen en ik droom

een lichtblauw kleurpotlood

En in de morgen is het donker

stilletjes weggegaan.

De lucht is licht en heel misschien

heb ik dat wel gedaan.

© Ted van Lieshout

Uit: Een lichtblauw kleurpotlood en een hollend huis. Leopold, 1997

Dit gedicht werd op woensdag 2 april 2025 aangetroffen op de "Onze-Lieve-Vrouwe-markt" in Roeselare.

Label: Aangetroffen gedichten in het Straatbeeld

Poëzie als een bedachtzame oefening in empathie

Francis Cromphout bespreekt ‘Het Omber en het Oker’, de nieuwe bundel van Digther-redacteur Paul Rigolle

“Het Omber en het Oker” is de titel van de zesde dichtbundel van Paul Rigolle. Hij verwijst hierbij naar aardkleurige pigmenten die vanuit de natuur hun weg vinden in de kunst. Deze titel bevat ook een taalspel die het nauwe verband toont tussen de fysieke ervaring van deze diepzinnige dichter en fietser met de poëtische taal. Zo leest men in het prachtige gedicht “Jaagpad”: “trage wegen dragen ons als leestekens in het landschap”.

De bundel bevat zes cycli die zijn persoon in diverse hoedanigheden weergeven. In “Een stem in de tijd” onderzoekt hij zijn dichterschap dat hij ziet als een “Missie”: “over de wereld, over de dagen en de dingen zal je zingen als zonder reden”. “Als”, maar niet echt zo, want zijn poëzie betracht een terugkeer in de tijd naar “de eerste taal” en dit aan de hand van verrassende beelden zoals “de dichter gooit de vogel als een handschoen op het plein” en “ wuivend, wevend keert hij terug in de tijd en in de taal”. Geduldig arbeidt hij via “de trage triomftocht van het gedicht” om op die wijze “ergens even (te) zijn, even (te) blijven” en “een stem te hebben in de tijd”.

In“Fragmenten van het huis” bezingt hij het huiselijk geluk. Hiervoor dompelt hij zich diep in de tijd “als een dier dat in holtes woont”om van daaruit opnieuw de weg te vinden “naar waar ik al jaren werk en woon en schrijf”. Dit huis is de plek van de liefde die hij deelt met zijn vrouw: “het huis plooit ons open...leest ons gulzig bij elkaar” en “het licht in de kamer (mag er) samen met ons van geluk spreken”. Een geluk dat hij vastlegt als “een bevroren beeld, rond een tafel geschaard...als aan de beide zijden van een evenaar”.

Rigolle's fascinatie voor kunst en schoonheid komt aan bod in de cyclus “Het Omber en het Oker”. Hij stelt dat “wat je erft, is waar je aan moet komen, een plek, een taal, dingen die getuigen”. Dit is bijvoorbeeld een smidse of een schildersatelier waar hij is “alleen met een penseel van varkenshaar dat op het linnen van de wereld niets dan wonden hechten wil”.  Sterker kan de dichter doorheen de artistieke betrachting van de schilder zijn diepgeworteld mededogen met mens en wereld niet uitdrukken. In het gedicht “Het Omber en het oker” toont hij de afhankelijkheid van de schilder van het kleurenpalet: “Op hun ovaal ben ik de menger niet, de kleuren mengen mij”. En de huizen die hij schildert weten dat hij hen geen angst voor het donker wil bezorgen “als hij hen met zorg tussen de sneldrogende heuvels van hun keuze “ schuift. “Roebel” heeft het over de tijd als een “ding waarin je kijken kunt”, een reis naar Sint-Petersburg bijvoorbeeld waarbij het beeld verschijnt van kinderen  “met kleine uitgestoken handjes,  bedelend om wat Roebel”.

Het werelds geluk vinden wij verwoord in ”Een jaagpad in de regen”.In het gedicht “Mijn stad” breekt “ op elke rotonde een beeld de hemel open” en “wie hier wil wonen zoekt niet meer naar een reden om hier te blijven”.”Mohair” schreef hij voor een cluster hoofdpijn patiënt. Mohair is er als herinnering aan pijnloze zachtheid en de dichter verzet zich tegen het idee dat pijn “bij het lichaam hoort als de schaduwkant bij een gebouw”. Ook drukt hij de hoop uit dat de pijn “op een dag in het niets verdwijnt. In “Camino, met Hindemith in het oor, komt hij  – iets wat mij doet denken aan het gedicht “Caminante” van Antonio Machado -, uit “waarheen de weg dat van ons wil”. En in het prachtige “Jaagpad” komt hij tot het besluit: “geluk is een jaagpad in de regen”.

“Het heimwee van de bladen naar het boek” is met zijn dagboekgedichten de meest persoonlijke cyclus. Mooi is “Alles voor de film” dat herinnert aan het ogenblik waar een vader en een zoon (zijn zoon filmmaker Jasper) aan elkaar gelijk worden..”Croix de fer” is de col die hij al fietsend bedwingt met de gedachte aan de legendarische renners die hem daar zijn voorgegaan.

Ontroerend is “Rustoord” dat een liefdevol eerbetoon is aan zijn vader met de mooie, maar schrijnende slotzin ”alles maak ik voor hem mooi, terwijl hij in mij ogen kijkt en iemand anders ziet”. ”Bypass” verwoordt de “vurige hoop...dat morgen de glans terugkomt in jouw ogen”. In “Nauwelijks een gerucht” is niets hoorbaar op de dag waar nochtans intens gecommuniceerd werd zonder woorden  en de bladen “mateloos (trillen) in hun heimwee naar het boek”. Bij een afscheid (de fotografe Maaike Bearelle) stond een torenkraan als een knipmes boven de stad die dag in november”. Deze en andere mooie beelden zijn een poëtische oefening in empathie, die de dichter als volgt verwoordt: “Vereeuwigd hoeven we niet te worden, Eén ogenblik lang het licht vast te mogen houden in de blik van mensen, kan volstaan”.

In de laatste cyclus “De acht letters van het woord afscheid”, wordt de oefening in empathie verder gezet in de drie gedichten die gewijd zijn aan zijn betreurde vriend Dirk Pollet. ”Bries” is het beeld dat de dichter gebruikt om de eindigheid te verwoorden: “Valt dan de hemel in bij wie net als jij wennen moet aan het idee dat niets ooit zo eindig was als een zachte bries in het ochtendraam”.

“Merel” vertelt de aftakeling van wie zal sterven. Maar als “alles wat geweest was aan je oog voorbij (trok)” kan hij als bij wonder noteren“hoe onhoorbaar soms de merel zingt tot het ochtend wordt”. In “Krijt” beschrijft Rigolle de dood  als “het ik valt weg in het ons”. Zacht maar onherroepelijk is het einde. “Nog even staan de woorden in het krijt tot ze door de regen worden uitgewist”. Je moet een groot dichter zijn om doorheen deze uitgelezen beeldspraak de menselijke conditio zo treffend weer te geven.

© Francis Cromphout

PaulRigolle, “Het Omber en het Oker”, gedichten, Uitgeverij P, Leuven, 2025, 19,5 euro.

Paul Rigolle - foto © Willy Brandt

Uit het dagelijkse leven - Tom Veys

Uit het dagelijkse leven

Er is een hartelijkheid, ik merk dat iedereen onderweg is, misschien zal iemand mij bijeenbrengen, ik zag lagen in de lucht wemelen, hoorde Adagio for Strings, daarnet vroeg iemand mij hoe het met me ging, hij herstelde een doorgang, de poëzie heeft vele namen, de lichtstroken varen in mij, ik zie stapstenen, ze halen me een lange adem, ik vaar, staar, ik blijf praten, soms benen stenen me een weg, het is tijd voor een weg, daarginds loopt een weg, ik kan niet altijd blijven praten, ik hoor stilte in een evenwicht, kijk, daar is een ster.

© Tom Veys

Uit de debuutbundel "Dan strekt de zee in me door" van Tom Veys die op vrijdag 25 april 2025 om 19:30 u. wordt voorgesteld in Geheel de Uwe in Gent (Kortrijksesteenweg 573). En ook 
Op zaterdag 3 mei 2025 in ARhus (bibliotheek Roeselare), in zaal ‘Het verzonken kasteel’ om 14 uur.

Graag je aanwezigheid melden door een mailtje te sturen naar tomveys@yahoo.com. Welkom. Als je een bundel wil kopen, kan je ook een mailtje sturen.

‘Dan strekt de zee in me door’ (Uitgeverij C. de Vries – Brouwers) is de debuutbundel van Tom Veys. De bundel is voor een groot deel een poëtische biografie, een labo van gedachten, een verzameling van mogelijkheden, een eb en vloed van taal en beelden.’

Uitgeverij C. De Vries-Brouwers
Website Tom Veys
Meulebeekse Dichterscollectief
Geheel de Uwe in Gent

Foto: Facebook-account Tom Veys

Recensie van 'Het Proefkonijnencarnaval' van Joke Prinsen

Bespreking van 'Het Proefkonijnencarnaval' door Richard Foqué

Misschien niet toevallig werd bij het vallen van de bladeren op 30 november 2024 in de eerbiedwaardige Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek op het Hendrik Conscienceplein te Antwerpen de debuutbundel van Joke Prinsen voorgesteld. Prinsen debuteerde al in 2020 met hier en daar een aantal gedichten en schreef teksten voor onder andere Stormkop en Tutti Fratelli. Tussentijds volgde ze een opleiding aan de Antwerpse schrijversacademie. Haar afstudeerwerk resulteerde in deze eersteling met de aanstekelijke en intrigerende titel Het proefkonijnencarnaval. Helaas en zeer in tegenspraak met de kwaliteit van dit debuut was de voorstelling zelf een gemiste kans.

Annemarie Estor, die de dichteres zou interviewen over haar poëzie, was om onbegrijpelijke redenen, zij schreef nochtans een doorvroed nawoord bij de bundel, bijzonder slecht geïnspireerd die namiddag en beperkte zich tot een aantal gemeenplaatsen. De intermezzi waren een amalgaam van matige performers. Een Antwerpse zangeres, die nauwelijks toon kon houden, een amateur Noord-Ierse zangeres, blijkbaar een vriendin van Joke Prinsen uit haar Noord-Ierse periode, en een mij onbekende Noord-Ierse dichter met toch wat oubollige verzen. Peter Holvoet-Hansen, die ook op het programma stond vermeld, moest wegens ziekte verstek laten gaan, maar bracht via geluidsdrager in zijn typische stijl toch een gesmaakt lichtpunt in een vertoning, die meer leek op een leerlingenvoorstelling van een doorsnee middelbare school. Joke Prinsen zelf las op een verdienstelijke wijze een aantal gedichten uit haar bundel, maar zoals later zal blijken bij lezing van de bundel is haar stem zelf niet opgewassen tegen het bulderen van haar verzen. Gelukkig was daar nog de uitgever Leo Peeraer, die zoals steeds met zijn vlijmscherp poëtisch inzicht deze voorstelling toch nog inhoudelijk op niveau afsloot.

Dit alles om te zeggen dat dit echt een gemiste kans was, want deze bundel verdient absoluut veel beter, zeer veel beter. Het is één van de beste debuten van de laatste jaren. Het houdt zich ver van de vaak kleffe zelf-therapeutische verzen die vele eerstelingen kenmerken.

De bundel begint met een aanspreking tot de lezer: vriend, gij die mij ziet schrijven uit een dinsdagnacht: / ik hef mijn pen, het woord wacht in het zwart / inkten hart van dit papier – halt! Halt! ziet hier! / de stad: zij marcheert, zij marcheert!. Toon en stijl zijn meteen gezet. Verder lezen is een onderdompeling in een oceaan van taal. Je wordt ondergesneeuwd en bedolven onder een lawine van verzen, die ongenadig op je blijven inhakken. Je kan nauwelijks ademen en je wordt meegezogen in de abys van de feesten van angst en pijn. Want De feesten van angst en pijn is het Van Ostaijaanse leitmotiv van de bundel. Het geeft meteen ook, voor zover dat zelfs nodig zou zijn, een soort vierdelige structuur aan de bundel: 1. het feest van angst en pijn begint, 2. reprise van het feest van angst en pijn, 3. Het feest van angst en pijn trekt als een stoet voorbij, 4. De stoet van het feest van angst en pijn stokt, wat ook het laatste gedicht is, die de bundel afsluit en zo de cirkel sluit, sprekend tot de stad: ons lijf zijgt door al haar lagen / ons lichaam rijgt zich op haar oevers weer aaneen - / onnozelaars! Arme ezels, nu zonder zwans / wij die zelfs zouden slapen in haar sloten – dans dans dans / op het feest van angst en pijn, van dood / geef u over aan het lood van de stadsgrotmond.

Wat Prinsen beschrijft is de angst en de pijn van verlies en dood, van de zelfkanten van het bestaan van walging en opstandigheid, van onzekerheden maar nooit berusting. Het is geen vrolijk carnaval maar een donker zwart feest dat af en toe toch flonkert en enige hoop toelaat in al de hopeloosheid. Maar deze optimistische toetsen zijn toch telkens doorspekt met een laag cynisme en droefheid: daar lonkt ze: de laatste liefliegende minnares / ze speldt een jasmijnbloesem vast aan haar borst (pag. 22, Portret van een Courtisane); of in het gedicht Moira (pag. 28) wij vullen de kamers met lot. / de geest is de grilligste onder de insecten: / fladderend is het bloed. /…/ wat betekent verlangen nog als het vol is van zee? /…/ wij hebben hoogte uit de schepping genomen. / wij hebben de kamers gevuld met lot.

Naarmate de bundel vordert wordt het feest een ware danse macabre, een idee, dat ontstond in de middeleeuwen, in een wereld geteisterd door pestepidemieën. Het is een uiting van het zinloze van menselijke hebzucht in confrontatie met de dood in een wereld in hopeloze crisis en vol onzekerheden. Het is meesterlijk hoe Prinsen dit transponeert naar vandaag, een wereld waar de tektonische platen, waarop onze maatschappij jarenlang is gebouwd, verschuiven, botsen, over elkaar glijden en alle vanzelfsprekendheden en zekerheden verdwijnen.

Het is zeker geen toeval dat in één van de openingsgedichten er komt een mens (pag. 6) Prinsen zeer subtiel verwijst naar de mythe van Sisyphus en daarmee naar de existentiële filosofie van Camus: de mens die geconfronteerd wordt met een onredelijke irrationele wereld, die zwijgt en geen antwoorden geeft. Een wereld die zijn eigen beloop kent dat door ons niet te doorgronden valt. Koortsachtig likt hij de nacht / met wat overblijft van zweten slaat hij / uit het vlees de pijn /…/ en hij duwt, / hij duwt gedurig al zijn stenen / steile heuvels op.

De proefkonijnen want dat zijn we toch allemaal volgens de dichteres, dragen maskers in hun carnaval van ijdelheden, zoals Ensor dat ook al duidelijk maakte in zijn schilderijen. Het gedicht geen maskers (pag. 54) laat daar in al zijn paradoxale verwoording geen twijfel over bestaan, want ook zonder masker is er nog steeds de ondoorgrondelijkheid die moeilijk te doorgronden valt: ook al zijn er geen maskers vanavond, / alles is gezegd en naar bed gebracht, vanavond / sluimeren we in onze woorden als in zachte pyjama’s / aanraking leert ons het zwijgen in verdovend donker //…// vanavond zijn er geen maskers  / we stemmen in te herroepen, vanavond / zijn wij de passende delen die niet meer pasten / zijn wij onze eigen bel van licht.

De schriftuur van Joke Prinsen kadert zich dan ook in de Vlaamse traditie van die vreemde mengeling van magisch realisme met surrealistische en absurdistische toetsen: gij dimde het ruisen van vleugels / uw ogen gebeten door scherpe rook / tot de dagen geteld waren / en ze telden af / en iemand sprak: / laat ons naar het oosten gaan // uit ons explodeerde toen / een goesting tot verwoesting / we waren de galopperende dood op zijn paard / maar oh we vrededansten / deden alsof we bestonden. (Copy of Exodus, pag. 41).  Zelfs de invloed van de Brusselse ‘Zwans’ uit de laat negentiende eeuw is hier en daar wellicht onbewust in haar verzen ingeslopen: met een knip van zijn vingers verdween of verscheen hij - / pronkzuchtig vergat hij nooit zichzelf te vergeten (pag. 7).

De expliciete verwijzing naar De feesten van angst en pijn van Paul van Ostaijen laat er geen twijfel over bestaan dat Van Ostaijen voor Joke Prinsen een duidelijke inspiratiebron is geweest, zowel naar inhoud als stijl. Van Ostaijen zelf omschreef poëzie als woordkunst: ‘Het is niet gedachte, geest, fraaie zinnen, is noch doctoraal, noch dada. Zij is eenvoudig een in het metafysiese geankerd spel met woorden.’ (Paul Van Ostaijen, Verzameld werk, deel IV)

Het karakteriseert zeer goed ook de opvattingen over poëzie van Prinsen, tenminste zoals deze uit haar debuutbundel te voorschijn komen. Het is een impressionistische benadering van poëzie, die zich kenmerkt door de weergave van een grote hoeveelheid zinnelijke indrukken, in een poging bepaalde stemmingen weer te geven. De gedichten zijn beladen met neologismen ( leugenslingers; klankijzerend; valsverwasemde klank; vinkluistert; bilhespenbollen;  enzovoort, teveel om op te noemen), met onomatopeeën (Olé, Olé; hoempa hum hoempapa hop; higgelpiggel in het wielewieleriet). De dichteres geeft gevoelens aan dode materie: (dronkenschap van koud bloed;  een malle matrijs; geluidsbadende universummadeliefjes). Dat ze daarbij ook geïnspireerd is door dichter troubadoer Peter Holvoet-Hansen, één van haar docenten aan de schrijversacademie, is geen toeval. Maar waar bij Holvoet-Hansen de toon steeds luchtig, zelfs tot vrolijkheid uitnodigt, is die toonzetting bij Joke Prinsen donkerzwart.

Zij gaat de taal te lijf in slagorde met de pen als een bajonet vooruit. Het lijkt wel een permanent gevecht met die taal om als het ware te kunnen overleven. Dit leidt bij sommige passages tot een soort barokke overkill, waar de opeenstapeling van neologismen, samentrekkingen van woorden, surreeële beelden, klanknabootsingen, je als lezer de adem afsnijden. Om in de oorlogsanalogie te blijven: Prinsen blijft schieten en bombarderen als alles reeds in puin ligt. Ze lijkt dan in overdrive te gaan, teveel adrenaline. Gelukkig lijkt ze zich dat te realiseren en wordt het weer hoopvoller. Ze schrijft een modern lofrefrein voor Maria (pag. 23) alsof ze daar troost wil zoeken of zoals in het ontroerende gedicht Hecate (pag. 48): “ik ben de vrouw op het touw boven elke afgrond / ik ben het, de opende mond / zij die ontwaakt uit uw wens / bewaakster van al uw ingangen. Maar ook hier toch weer die dubbele bodem van een sluimerende wat wrange weemoed: genesteld in hem: mijn versleten gezicht / het portret van een oude vrouw met plooien als een vallend gordijn / Met de franjes van varenbladen.

Dit is een bundel, die blijft nazinderen, die je na lezing nauwelijks uit je hoofd kan bannen. Joke Prinsen weet op onnavolgbare wijze onze verkruimelende wereld te vatten in een poëtisch spektakel. Ze geeft haar bundel een paar zeer toepasselijke citaten mee: één uit As you like it van William Shakespeare: ‘All the world’s a stage / And all the men and women merely players.’ en één uit een song van Lou Reed: ‘Hey, babe / Take a walk on the wild side’. En inderdaad Prinsen neemt ons mee op een duizelingwekkende rollercoaster into that wild site, een carnavaleske orgie op het toneel van een scheurende wereld. Wij zijn de proefkonijnen, akteurs zonder script of rol in De wereld waarin een wereld is gevallen staat op / de rand, en we gaan in die wereld die viel,/ van kust naar rots, van steen naar golf, en terug /…/ we vallen in een wereld die viel, / als fossielen in de diepte: / berustend, in het bestaan van niets (pag. 58).

Joke Prinsen levert hier een ongezien debuut af dat absoluut moet gelezen worden in deze verwarrende tijden. Bovendien leent deze poëzie zich voor een grote ‘performance on stage’. We kijken uit naar meer.          

© Richard Foqué

Joke Prinsen, 2024, Het proefkonijnencarnaval, Uitgeverij P, Leuven, België - ISBN 978-94-64757-59-0

Interview met Joke Prinsen op Meander
Joke Prinsen bij de Schrijversacademie
Joke Prinsen bij Uitgeverij P

© foto: Schrijversacademie

 

 

 

 

Dubbelpas - Deel 1 - Etienne Van den Steen

Etienne Van den Steen heeft met Dubbelpas een nieuwe roman uit.
Hier publiceren we op De Schaal van Digther bij wijze van voorpublicatie deel 1.

DEEL I - Dubbelpas

 

Sommige dingen vergeet ik liever niet. Ook al heb ik ze niet in levende lijve meegemaakt en zijn ze nu niet meer echt belangrijk. Eén daarvan is: mijn vader Pascal werd geboren op woensdag 26 mei 1926, dezelfde dag als die van Miles Davis, die de ‘Picasso van de jazz’ wordt genoemd, dat is 45 jaar na de echte Picasso en 22 jaar na Dali.

De dag op zich betekent niets, net zo min als het jaar. Het was een koele dag met gematigde noordwestenwind, in een klein straatdorp dat al jaren verloren lag in een kleurloos stuk van het Oostvlaamse landschap, een dorp dat niet scheen te kunnen kiezen tussen glooiend en niet glooiend, vlak en niet vlak: Nieuwerkerken. Op die bepaalde dag lagen de straten gevangen onder een asgrijze hemel, in afwachting van het echte lenteweer dat niet leek te komen. Wat economische bedrijvigheid betrof had dit dorp in de eerste helft van de twintigste eeuw weinig of zelfs helemaal niets te bieden. Deze situeerde zich vooral bij de buren: Aalst in het noorden, dat strategisch gelegen was aan haar Dender, kende een bloeiperiode op gebied van textielindustrie. Zij mocht zich een stad noemen. Aan de zuidkant lag Haaltert waar een reeks familiebedrijven de

gemeente een zekere uitstraling bezorgden door de aanmaak van ’Brusselse’ kant, die niet in Brussel werd gemaakt maar er wel massaal werd verkocht, zelfs in oorlogsjaren aan de bezetter. De actieve bevolking van Nieuwerkerken bestond voor een groot deel uit landbouwers en kroeguitbaters, de niet-actieve uit schooiers en klaplopers.

Pascal’s ouders waren van bescheiden afkomst. Vader Gustaaf, in de volksmond ‘Jef’ zoals haast iedereen in die tijd, was een keuterboer, gehandicapt aan de linkerarm tengevolge van kinderverlamming. Hij had een bos zwart haar die vreemd genoeg stevig de hoogte in groeide, met daaronder een modebewuste Hitlersnor, ook al was er in die jaren nog geen sprake van Hitler.

Ondanks zijn handicap zag hij er behoorlijk good looking uit, te meer omdat hij die handicap op schaarse gelegenheidsfoto’s discreet wist te verbergen achter de rug van zijn echtgenote Marie-Rosalie. En: hij beschikte over een paar lappen grond wat in deze tijd een troef van  formaat was. Ondanks die ouderlijke bescheidenheid werd Pascal door zijn moeder liefdevol opgevoed, kreeg hij van haar kant een fijnzinnig karakter en artistiek talent mee. Eénmaal per jaar spaarde zij een deel van haar centen op om hem op schoolreis te laten gaan met de gemeenteschool uit de buurt. Maar in 1938 sloeg het noodlot toe.

Hij was twaalf en het weer was trouw aan zichzelf: miezerig, koud, de motregen viel onophoudelijk neer in de lege doodstille straten. Moeder Marie-Rosalie stond te wachten aan de schoolpoort, onder een te klein afdak dat met moeite die naam waardig was. De bus die Pascal moest terugbrengen van zijn uitstap had vertraging, wat haar wellicht aan het twijfelen bracht: teruggaan naar huis of blijven staan. Zij besliste te wachten, raakte na een uur doornat en verkleumd van de kou. Het gevolg was dat zij een longontsteking opliep, waaraan zij twee weken later stierf. Sedertdien had Pascal niet alleen een hekel aan elke vorm van schoolreis voor kinderen, maar aan elke school op zich.


© Etienne Van den Steen

Deel I van de roman “Dubbelpas” van Etienne Van den Steen (Brave New Books). Dubbelpas is een fictieroman, gebaseerd op waargebeurde feiten, een verhaal dat begint in het Vlaanderen van de Golden Sixties, de lezer meesleept in een zoektocht naar waarheid en intriges in Zuid-Frankrijk.

Over Etienne Van den Steen
Etienne Van den Steen (1951) werd geboren in Haaltert, Oost-Vlaanderen, maar belandde in de jaren '80 aan de Belgische kust. Van opleiding is hij germanist en pedagoog, schreef ondermeer filmscenario's, poëziebundels, biografische naslagwerken en romans.

Email: vandensteen453@gmail.com

Dubbelpas, 311 pagina's, ISBN: 9789465202419, is gepubliceerd via het self-publishingplatform Brave New Books. Het boek is o.a. te koop bij https://www.bol.com/nl/b/brave-new-books/8892641/. Prijs: €26,90

Info-Etienne Van den Steen en Dubbelpas bij Brave New Books.

Etienne Van den Steen bij Brave New Books

Website Etienne Van den Steen

Een lied wil ik zijn - Lessia Ukrainka

Jef Boden over de Ukraïnse dichteres Lessia Ukrainka (1871-1913)

Portret van Lessia Ukrainka - door Ivan Troesj

Een lied wil ik zijn – Lessia Ukrainka

 

Hoop

Geluk en vrijheid hebben me verlaten,

Een enkele hoop is me slechts gelaten:

 

Laat het mooie Oekraïne me nog eenmaal halen,

Laat over het land mijn verlangende ogen dwalen,

 

Laat mijn blik het blauw boven de Dnjepr bewonderen

-        Om er te leven, te sterven, me te verwonderen   -,

 

Mijn verlangen naar de grafheuvels, de steppen,

Bij het vuur die oude droom herscheppen.

 

Geluk en vrijheid hebben me verlaten,

Een enkele hoop is me slechts gelaten.

 

Zo actueel, zo herkenbaar, drie jaar na de Russische invasie, reeds 10 jaar na het eigenlijke begin van de oorlog op de Krim en in de Donbas.

Denk je onmiddellijk aan de miljoenen vluchtelingen en de oorlogsterreur die de burgerbevolking systematisch overvalt? Toch is dit gedicht haast 150 jaar oud en geschreven door de toen achtjarige Larysa Kosatsj. Is haar latere werk ondertussen in heel wat talen verschenen, het is intriest dat vele oorlogen en miljoenen doden die verzen onverminderd actueel houden.

Het officiële debuut van Larysa Kosatsj kwam er op dertienjarige leeftijd, in 1884, met de publicatie van een gedicht in het tijdschrift Zorja, De Ster. Dat was de eerste keer dat ze haar pseudoniem Lessia Ukrainka gebruikte. In het tsaristische Rusland waren publicaties in de Oekraïense taal verboden. Daarom werden ze in Oostenrijk-Hongarije gedrukt en dan naar Kyiv gesmokkeld. In 1893 verscheen dan haar eerste bundel Na krylach pisen, Op de vleugels van liederen. Er volgden nog twee bundels en het leverde haar automatisch een blijvend tsaristisch politietoezicht op.

Het publicatieverbod was slechts een van de elementen in een eeuwenlange, vandaag nog steeds voortwoekerende strijd tegen de Oekraïense taal en cultuur. In 1863 verbood tsaar Alexander II met het Valuev Decreet publicaties in het “klein-russisch” zoals men in Moskou het Oekraïens omschreef. Dat decreet vermeldde dat “een afzonderlijke klein-russische taal nooit heeft bestaan, niet bestaat en nooit zal bestaan. Het accent dat het gemene volk daar hanteert is niet meer dan door het Pools besmette Russisch”. Ondanks een extra verbod in 1876 bleef men schrijven en publiceren. Na de tsaren volgde Stalin die in de jaren 30 verantwoordelijk was voor de “geëxecuteerde renaissance” van de Oekraïense literatuur. Vandaag wordt die despoot in het Kremlin als lichtend voorbeeld afgeschilderd en zijn auteurs, uitgevers, bibliotheken eersterangs oorlogsdoelen.

In een land waar taal en cultuur onderdrukt worden kan je dergelijke gedichten verwachten. Van een prille tiener? Toeval was het zeker niet. Larysa Kosatsj werd geboren in een cultuurrijke omgeving. Haar vader was jurist en ambtenaar. Haar moeder schreef kinderboeken. Thuis werd er Oekraïens gesproken.  En dan was er nog de invloed van haar oom Mykhailo Drahomanov. Hij was een eminente figuur binnen het Oekraïense leven, professor in Kyiv en later in Sofia nadat hij door de Ems Oukaze in 1876 het land had moeten verlaten. En in 1879 werd haar tante Olena Kosatsj gearresteerd en naar Siberië gedeporteerd omdat ze aan een aanslag zou deelgenomen hebben. Die gebeurtenis leidde naar het gedicht Nadija, Hoop.

Een ander levensbepalend element was haar ziekte. Op vroege leeftijd werd bij haar bottuberculose vastgesteld. Het zou een levenslange pijn en zoektocht naar een heilzame behandeling worden. Daardoor kon ze niet naar school en was thuisonderwijs noodzakelijk.  Het werd een stevige scholing. Het talenonderwijs omvatte uiteraard de Slavische talen Oekraïens en Russisch, daarnaast het klassieke Latijn en Grieks, en talen als Frans, Duits, Engels en Italiaans. Literatuur en aandacht voor piano en tekenen was vanzelfsprekend.  Dat ze later auteurs als Heine, Byron en Victor Hugo vertaalde is dan niet langer een verrassing.

Eind 19^de en begin 20^ste eeuw bloeiden, ondanks allerlei Russische restricties, de theaters in Kyiv. Er werden voortdurend nieuwe stukken gecreëerd. Ukrainka’s werken waren net iets anders. Haar “drama’s in verzen” bevatten niet de actie van de populaire stukken. Zij behandelde in haar werken eerder filosofische en actuele vragen. Haar personages betraden een arena vol botsende ideeën. In ruim 20 drama’s kregen klassiekers uit de Europese cultuur, de bijbel of de oudheid een feministisch perspectief.  

Een van haar beroemdste werken is “Cassandra”, niet toevallig recent in een nieuwe Engelse vertaling heruitgegeven en in London gecreëerd.

In dit stuk behandelt ze de strijd om Troje. Vanuit haar kennis van de klassieke talen kende ze de Trojaanse oorlog uit het werk van Homerus, Aeschylus, Euripides en Virgilius. Zij benaderde het conflict vanuit Cassandra. Deze Trojaanse prinses , door Apollo vervloekt zodat haar fatale waarzeggingen door niemand worden geloofd, is voor haar een vrouw die zich niet langer schikt in de visie dat een vrouw niet veel meer is dan een lustobject of pronkstuk voor de patserige mannelijke helden.

Cassandra kan niet ontsnappen aan de voortdurende onmacht tussen wat ze als toekomstige waarheid weet en de reacties in haar omgeving waardoor ze in een constant conflict leeft met haar stadsgenoten. Naar het einde lijkt de breuk totaal wanneer ze, het zwaard in de hand, de Griek Sinon aan de voet van het houten offerpaard clementie toont en niet doodt.

Deze vrouw staat inderdaad haaks, niet alleen op de Oud-Griekse, maar eveneens op de Europese machtsopvattingen uit haar tijd. Trek dit door naar vandaag en haar werk blijft probleemloos overeind. Het is niet langer een vraag waarom haar werken als parels aan de literatuur van Oekraïne en de wereldliteratuur hun plaats behouden.

Na haar taal- en cultuurstrijd, het feminisme, het nationalisme en het gevecht voor waarheid tegen de valse profeten laten we haar nog een lied zingen.

 

Op dit moment zou ik een lied

            willen zijn, gelukkig als een kind.

Als een vlinder die vliedt

            of de maan verjaagt, de wind.

 

Naar de sterren zou ik varen

            klinkende melodieën laten heersen.

Nieuwe akkoorden openbaren

            golven zonder zeil beheersen.

 

En we zouden zien, in het gefluister

            van mijn dromen, het geheime genot daarmee.

Helderder dan sterren in hun luister

            krachtiger dan een overwonnen zee.

 

Lesia Ukrainka:  Cassandra. A dramatic poem, Harvard  University Press, 2024, ISBN  9780674291782

Lessia Ukrainka: L’Espérance, Circé, 2024. ISBN 978-2-84242-518-0

Lessia Ukrainka - op Wikipedia

Cover Cassandra

Lessia Ukrainka op huidig bankbiljet van 200 hryvnia

Koers - Eddy D'Haenens

Aangetroffen gedichten in het straatbeeld

(en overal elders in de wereld) (27)

Koers

De hellingen moeten omgeploegd zijn.
De gezichten opgewonden en blozend.
De regen en de modder moeten kleven.
Wij moeten roezemoezen bij het bier.

En kijken: uit een verre horizon
barst met het temmen van Kwaremont, Pater
en Koppenberg, een vonkenregen van adrenaline los.
Zo wild, zo helder, zo rücksichtslos

en met de veerkracht van een Citroën DS grand cru:
ze zijn daar! Zwevend boven de keikoppen
van de Vlaamse koers der koersen:
andante, con brio en dan marziale, passionata,
resoluto.

Kom, zie en overwin.

© Eddy D'Haenens

Dit gedicht kan worden aangetroffen bij de ingang van het Centrum van de Ronde van Vlaanderen in Oudenaarde.

Artikel Nieuwsblad: Stadsdichter beschrijft de energie van het wielerfeest dat de Ronde van Vlaanderen heet.

Label: Aangetroffen gedichten in het Straatbeeld