Recensie van Patrick Auwelaert van 'Verdwaalkaart' van Staf de Wilde.
Met Verdwaalkaart
is Staf de Wilde (Hamme, 1948) aan zijn vierentwintigste dichtbundel toe. De
bundel telt maar liefst 260 pagina’s, gevolgd door nog tientallen pagina’s
proza en met een voorwoord van emeritus professor Kristiaan Versluys. Wie een
lijvige bundel als Verdwaalkaart voorgeschoteld krijgt, kan alleen maar
vaststellen dat De Wilde niet zuinig is met woorden. De dichter schrijft dan
ook gedichten zoals een ander ademt. Wat hem op de lever ligt, moet eruit, en
wel onmiddellijk. Die overdaad heeft als nadeel dat de bundel naast sterke ook
zwakke(re) gedichten bevat.
Verdwaalkaart
telt zes cycli, waarvan de eerste – ‘Losse flodders’ – met voorsprong de
omvangrijkste is. Hij omvat 163 bladzijden. Dat is genoeg om er twee of drie
afzonderlijke dichtbundels mee te vullen. Wie de cyclus leest, begrijpt meteen
ook waar de titel vandaan komt. ‘Losse flodders’ is hier niet letterlijk maar
ironisch op te vatten. De gedichten zijn geen afdankertjes, geen losse
flodders, maar vormen een geheel dat bestaat uit de meest uiteenlopende
onderwerpen. Letterlijk elk thema vormt een bron van inspiratie voor De Wilde. Meer
concreet bevat de cyclus gedichten over onder meer Wapenstilstand, de taal, een
scharenslijper, sculpturen van Käthe Kollwitz, theologie, een rentenier, het
Nederlandse stadje Aardenburg en voordrachtkunstenaars.
Al die
gedichten zijn op hun beurt onder te verdelen in thema’s als vergane illusies,
maatschappijkritiek, berusting, onrecht, liefde en oorlog. In het gedicht
‘vereeuwigd’ bijvoorbeeld vraagt de dichter zich af of hij na zijn dood nog wel
zal blijven voortbestaan in zijn verzen. In ‘vreemde droom’ blikt hij dan weer
terug op zijn universiteitsjaren, en in ‘na het consult’ mijmert hij over een
sessie bij een therapeut. Zóveel is zeker: geen enkel onderwerp is verboden
terrein in Staf de Wildes poëtisch universum.
Als
geheel heeft Verdwaalkaart de allure van een poëtisch dagboek: alles wat
in de dichter opkomt, is van goudwaarde voor een gedicht. Je zou zijn gedichten
dan ook een vorm van belijdenispoëzie kunnen noemen: poëzie die zich
rechtstreeks uitspreekt, in directe verzen waarin het rijm vaak een belangrijke
rol speelt en die formeel een ‘ontklede’ indruk maken: zo gebruikt De Wilde zelden
hoofdletters en een minimum aan leestekens, en bevatten zijn gedichten
verrassend weinig beelden, vergelijkingen en andere poëtische technieken. Hij
bezondigt zich ook niet aan ‘schoonschrijverij’, aan krulletjes en krolletjes,
aan overbodige ornamentiek. Nee, hij is eerder een werkman van de taal. Hij
dicht zich in het zweet en schroomt daarbij niet zijn handen vuil te maken.
De vijf
volgende cycli in Verdwaalkaart zijn heel wat korter. Début de siècle,
bijvoorbeeld, telt slechts vier gedichten. Met Feminatheekje, de tweede
cyclus van de bundel, heeft de dichter ongetwijfeld willen verwijzen naar de
beroemde ‘Fenomenale Feminatheek’ van Louis Paul Boon, aan wie hij overigens
verder in Verdwaalkaart een gedicht wijdt. De cyclus staat volledig in
het teken van de vrouw en heeft een motto dat ontleend is aan een liedje van
Leo Ferré: ‘la femme c’est l’avenir de l’homme’.
Een
beetje voetnotenkunde, de derde cyclus, heeft een motto dat als
volgt luidt: ‘woorden verwekken woorden, zoals een beeld nog meer beelden doet
ontstaan’. Voor wie zelf met woorden bezig is, klinkt het motto bekend in de
oren. Wie wil schrijven, heeft eerst woorden van anderen nodig om tot schrijven
te komen. Of anders gezegd: lezen zet aan tot schrijven, toch voor wie de
schrijfmicrobe in zich heeft.
Tapkastfilosofie, de
vierde cyclus van de bundel, wordt voorafgegaan door een motto van Montaigne: ‘want
ik beschrijf mezelf’. Zichzelf beschrijven, dat is wat De Wilde in essentie
doet in zowat al zijn gedichten, die dan ook een sterk autobiografisch karakter
hebben. Alleen is het opvallend dat hij zich daarbij zelden uitspreekt in de
ik-vorm. Liever hanteert hij de je-vorm. Op die manier objectiveert hij zijn
gedichten, waardoor ze minder anekdotisch en meer universeel worden. Ook de
men-vorm gebruikt hij daarvoor wel eens.
Een
uitzondering in de cyclus Tapkastfilosofie is het gedicht ‘adieulied
voor een volgend schooljaar’. Daarin roept de dichter herinneringen op aan zijn
eigen schooltijd en tegelijk aan de tientallen jaren dat hij zelf lesgaf, zoals
te lezen is in de volgende verzen: ‘schooltje, vaak liep ik verscholen / door
het duister van je gangen / als een die was geslagen / op allebei zijn wangen
// ik verlaat je zonder haat / want men heeft mij liefgehad: / de jongens en de
meisjes / die grijnsden gruwden soms om de grappen / die ik tapte uit een
verdorven vat’.
In
de vijfde cyclus, getiteld Début de siècle, blikt de dichter in het
gedicht ‘’t Groene Waasland’ terug op zijn Hamse roots, en dan in het bijzonder
op de natuur. Een citaat: ‘bosanemoon, kamsalamander: / namen je mee op wandel
/ langs hazelaar en beuk – voel / onder je voeten hoe de bodem / gonst van
bronnen, nachtkoekoeks- / bloem omzoomt een plas // vertrap de varens niet, de
salomons- / zegel, het stille ruisen van regen: / hier buiten kom je thuis,
binnen / de steden bleef je een vreemde’. Tijdens het lezen van deze regels
waan je je even in het universum van de roman Mensen achter de dijk van
Filip De Pillecyn, die andere Hamse schrijver, bekend van onder meer zijn
prachtige natuurbeschrijvingen en van zijn meesterwerk Mensen achter de dijk.
Eindigen
doen we bij de titelcyclus van de bundel: Verdwaalkaart. Dat is niet
alleen een bijzonder mooie, maar ook een intrigerende titel. Wegen- en andere
kaarten hebben immers als bedoeling om de gebruikers ervan te tonen hoe ze
moeten lopen, fietsen of rijden om ergens heen te gaan. Een verdwaalkaart is
dan een kaart die je net niet de weg toont, maar je integendeel doet verdwalen.
Die de lezer in De Wildes nieuwe bundel doet verdwalen. Niet in die zin dat de
lezer botst op een muur van hermetische verzen, maar wel dat hij zijn weg moet
zoeken in de weerbarstige taal en schriftuur van de dichter – een taal die zich
niet zomaar gewonnen geeft, maar die de lezer grondig in zich dient op te nemen
alvorens het geheim te ontsluieren dat zich schuilhoudt in elk gedicht. Een
geheim dat trouwens nooit helemaal kan worden onthuld, want dan zou het geen poëzie meer zijn, maar proza. De ware
aard van poëzie, en bij uitbreiding van alle kunsttakken, is immers het
mysterie dat er inherent aan is, en dat heeft Staf de Wilde goed begrepen.
©
Patrick Auwelaert
Staf de Wilde,
Verdwaalkaart, Uitgeverij Het Punt, Dendermonde, 2023, 333 blz., € 30, ISBN 978
94 607 9715 6.
