Helena in Pompeï, Johan Teirlinck: Ultieme soberheid uit het onderbelichte

Recensie: Frank De Vos

Helena in Pompeï is de nieuwe roman van Johan Teirlinck (Kraainem, 19.4.1960). (1)

Hij studeerde Germaanse Filologie, Filosofie en Literatuurwetenschappen. Hij is docent, regisseur, en dichter. Hij schrijft filmscenario’s, theaterteksten, romans en essays.(2) Met sober, poëtisch proza bevestigt hij in Helena in Pompeï opnieuw zijn opmerkelijke stijl. In 2012 schreef ik over ‘Van hier tot aan de brug’, zijn vorige roman: “De korte, heldere zinnen zonder een overdaad aan adjectieven knacklauten, hameren en zorgen voor een daverend staccato-effect. Indringend…”. Ook in Helena in Pompeï blijft dit onverminderd van kracht. (3)



Ze wou iets – sterk en van een groot vuur afgescheurd… Met Borgas maakte ze afspraken voor het leven… Drie meisjes.

Helena in Pompeï is het liefdesverhaal van de dromerige Helena en de eenvoudige Borgas. Het ontwikkelt zich in dertien delen waarin gedichten met proza alterneren. Zijdelings figureren Valentin, Dimitriurk, Elvira,en Balger Kahn, die op hun beurt hun weg in het leven zoeken. Deze roman gaat over verwachtingen en desillusies, over verlies en terugvinden, magneten die elkaar afstoten en aantrekken: Alles wat verloren

is. En wat gebleven is. Tijd en verlies. Nu en later. Over het leven en afscheid nemen. Wanneer Helena de leegte rondom haar voeten niet meer aankon en ze naar Pompeï vertrekt, een plaats die haar verbeelding had geprikkeld, volgt de catharsis. Na haar terugkomst vindt zij Papier. Met woorden. Van Borgas. Over zijn nu naar haar toe. Het romantische gedicht ‘Zeg haar niet’ met Een boodschap over tijd en ruimte heen, dringt uiteindelijk door haar pantser: Zeg haar // niet // dat ik van haar hou // en in haar bed // wanneer ze weg is // de vormen van haar lichaam // met één vinger // teken … zeg haar niet // dat ik in wind // die in bomen klimt // haar stem plots hoor // die mij vertelt // dat alles goed is // samen… dat als de nacht gevallen is// en de muren van ons huis // spreken gaan // haar geur in elke lade // haar schaduw in elke kast // haar naam op alle muren // staat gekrast… // en haar mooie benen // mijn wereld vullen // wanneer ik vanop een afstand // stiekem naar haar kijk…// zeg van de afgrond // niets // aan niemand // de afgrond // tussen haar en mij // de angst // dat ik erin verdwijn // en niets mag houden // van ons… // als je haar ziet // beperk je tot een lied… // bespreek de wereld niet… // maak bochten rond verdriet… // laat beek en wind en huis // vertellen // dat ik van haar hou // maar zeg het niet // als je haar ziet.

‘Zij waren gedoemd elkaar tegen te komen’

“Helena in Pompeï’ is verre van opbeurende literatuur en de filosofische ondertoon vergt van de lezer een inspanning. Teirlinck schildert de existentie soms op het cynische af: “Vertrouwen, onwetendheid als voornaamste wapen…Het leven als een onwaarschijnlijke kramp… Op de zinloosheid van diep witte sneeuw… Seks verzonnen door hormonen en demonen… Pogen een beter inzicht te krijgen op de diepe zinloosheid…, vechtend tegen het nu… Nu is een dief// hij geeft en neemt // wat we hebben, mogen we niet houden…”

‘Teirlinck weet als geen ander de stotteraars, die wij allen zijn, een stem te geven… zodat hun wanhopige pogingen om alles een betekenis te geven een oefening wordt in magistraal stamelen’ staat er op de achterflap te lezen. Dit ‘magistraal stamelen’ kan ik alleen maar bevestigen. Het is ronduit Indrukwekkend!

Tijdens het lezen moest ik aan twee dingen denken nl. “de onvolmaaktheid – zonder welke men / niet ademen, niet leven kan”, een vers uit ‘Afscheid’ van Maria Vasalis en dank zij het uiterst afgemeten taalgebruik aan de staalblauwe, afstandelijke pen van Ferdinand Bordewijk.

Ik dien nog aan te stippen dat het boek prachtig werd geïllustreerd met tekeningen en schilderijen van Maria Swinnen.


© Frank De Vos


(1) Helena in Pompeï Deystere uitgeverij, 225 pg, ISBN 9789079666171, 24.95€

(2) Bibliografie Johan Teirlinck:

Het actuele denken: de mentale ruimte, contaminaties en serendipiteit, eerste uitgave Acco- herdruk Deystere uitgeverij, 135 pg, ISBN 9789079666072, 19,95 euro
De wereld voor beginners: over de wereld die we dromen en waarom we hem niet willen (2010)eerste uitgave Colibro, herdruk Deystere uitgeverij, 102pg, ISBN 9789079666089, 9,95 euro
Branes: een toneelstuk (2008), Deystere uitgeverij, 58 pg, ISBN 9789079666034, 7.95€
Schitterend Werk (gedichten)(2008), Deystere uitgeverij, 70 pg, ISBN 9789079666027, 11.95€
Van hier tot aan de brug (roman)(2008), Deystere uitgeverij, 150 pg, ISBN 9789079666010, 19.95€
Tennis, het mentale verhaal: ideeën over tennis, je tegenstander, jezelf en je leven (2012), Deystere uitgeverij, 232 pg, ISBN 9789079666102, 19,95€

(3) Frank De Vos over 'Van hier tot aan de brug'

(4) Nuttige Links:
www.johanteirlinck.be
www.deystere.be