Helena in Pompeï, Johan Teirlinck: Ultieme soberheid uit het onderbelichte

Recensie: Frank De Vos

Helena in Pompeï is de nieuwe roman van Johan Teirlinck (Kraainem, 19.4.1960). (1)

Hij studeerde Germaanse Filologie, Filosofie en Literatuurwetenschappen. Hij is docent, regisseur, en dichter. Hij schrijft filmscenario’s, theaterteksten, romans en essays.(2) Met sober, poëtisch proza bevestigt hij in Helena in Pompeï opnieuw zijn opmerkelijke stijl. In 2012 schreef ik over ‘Van hier tot aan de brug’, zijn vorige roman: “De korte, heldere zinnen zonder een overdaad aan adjectieven knacklauten, hameren en zorgen voor een daverend staccato-effect. Indringend…”. Ook in Helena in Pompeï blijft dit onverminderd van kracht. (3)



Ze wou iets – sterk en van een groot vuur afgescheurd… Met Borgas maakte ze afspraken voor het leven… Drie meisjes.

Helena in Pompeï is het liefdesverhaal van de dromerige Helena en de eenvoudige Borgas. Het ontwikkelt zich in dertien delen waarin gedichten met proza alterneren. Zijdelings figureren Valentin, Dimitriurk, Elvira,en Balger Kahn, die op hun beurt hun weg in het leven zoeken. Deze roman gaat over verwachtingen en desillusies, over verlies en terugvinden, magneten die elkaar afstoten en aantrekken: Alles wat verloren

is. En wat gebleven is. Tijd en verlies. Nu en later. Over het leven en afscheid nemen. Wanneer Helena de leegte rondom haar voeten niet meer aankon en ze naar Pompeï vertrekt, een plaats die haar verbeelding had geprikkeld, volgt de catharsis. Na haar terugkomst vindt zij Papier. Met woorden. Van Borgas. Over zijn nu naar haar toe. Het romantische gedicht ‘Zeg haar niet’ met Een boodschap over tijd en ruimte heen, dringt uiteindelijk door haar pantser: Zeg haar // niet // dat ik van haar hou // en in haar bed // wanneer ze weg is // de vormen van haar lichaam // met één vinger // teken … zeg haar niet // dat ik in wind // die in bomen klimt // haar stem plots hoor // die mij vertelt // dat alles goed is // samen… dat als de nacht gevallen is// en de muren van ons huis // spreken gaan // haar geur in elke lade // haar schaduw in elke kast // haar naam op alle muren // staat gekrast… // en haar mooie benen // mijn wereld vullen // wanneer ik vanop een afstand // stiekem naar haar kijk…// zeg van de afgrond // niets // aan niemand // de afgrond // tussen haar en mij // de angst // dat ik erin verdwijn // en niets mag houden // van ons… // als je haar ziet // beperk je tot een lied… // bespreek de wereld niet… // maak bochten rond verdriet… // laat beek en wind en huis // vertellen // dat ik van haar hou // maar zeg het niet // als je haar ziet.

‘Zij waren gedoemd elkaar tegen te komen’

“Helena in Pompeï’ is verre van opbeurende literatuur en de filosofische ondertoon vergt van de lezer een inspanning. Teirlinck schildert de existentie soms op het cynische af: “Vertrouwen, onwetendheid als voornaamste wapen…Het leven als een onwaarschijnlijke kramp… Op de zinloosheid van diep witte sneeuw… Seks verzonnen door hormonen en demonen… Pogen een beter inzicht te krijgen op de diepe zinloosheid…, vechtend tegen het nu… Nu is een dief// hij geeft en neemt // wat we hebben, mogen we niet houden…”

‘Teirlinck weet als geen ander de stotteraars, die wij allen zijn, een stem te geven… zodat hun wanhopige pogingen om alles een betekenis te geven een oefening wordt in magistraal stamelen’ staat er op de achterflap te lezen. Dit ‘magistraal stamelen’ kan ik alleen maar bevestigen. Het is ronduit Indrukwekkend!

Tijdens het lezen moest ik aan twee dingen denken nl. “de onvolmaaktheid – zonder welke men / niet ademen, niet leven kan”, een vers uit ‘Afscheid’ van Maria Vasalis en dank zij het uiterst afgemeten taalgebruik aan de staalblauwe, afstandelijke pen van Ferdinand Bordewijk.

Ik dien nog aan te stippen dat het boek prachtig werd geïllustreerd met tekeningen en schilderijen van Maria Swinnen.


© Frank De Vos


(1) Helena in Pompeï Deystere uitgeverij, 225 pg, ISBN 9789079666171, 24.95€

(2) Bibliografie Johan Teirlinck:

Het actuele denken: de mentale ruimte, contaminaties en serendipiteit, eerste uitgave Acco- herdruk Deystere uitgeverij, 135 pg, ISBN 9789079666072, 19,95 euro
De wereld voor beginners: over de wereld die we dromen en waarom we hem niet willen (2010)eerste uitgave Colibro, herdruk Deystere uitgeverij, 102pg, ISBN 9789079666089, 9,95 euro
Branes: een toneelstuk (2008), Deystere uitgeverij, 58 pg, ISBN 9789079666034, 7.95€
Schitterend Werk (gedichten)(2008), Deystere uitgeverij, 70 pg, ISBN 9789079666027, 11.95€
Van hier tot aan de brug (roman)(2008), Deystere uitgeverij, 150 pg, ISBN 9789079666010, 19.95€
Tennis, het mentale verhaal: ideeën over tennis, je tegenstander, jezelf en je leven (2012), Deystere uitgeverij, 232 pg, ISBN 9789079666102, 19,95€

(3) Frank De Vos over 'Van hier tot aan de brug'

(4) Nuttige Links:
www.johanteirlinck.be
www.deystere.be

Tour de Velovino-gedichten

Nu het grote Poëtische spektakel van de Tour de France zich Richting Bergen (niet the Dutch maar the French Mountains) verplaatst, even deze mooie mededeling van Fietsvarianten-man Miel Vanstreels:

Poëtische tour 

Het Nederlandse Mergelland is een fietsroute rijker: de Tour de Velovino, een poëtisch rondje van 78 km langs 6 Zuid-Limburgse wijngaarden (Slavante, Nekum, de Planck, le Coq Frisé, St Martinus en Ceres). De route is een initiatief van Velovino, dat zich richt op fietsende wijnliefhebbers. Het vleugje poëzie wordt geleverd door acht dichters (Emma Crebolder, Frans Budé, Frits Criens, Bert Bevers, Paul Rigolle, Willie Verhegghe, Patrick Cornillie en Miel Vanstreels) en één fotografe (Nienke Jager), die een link leggen tussen wijn, fietsen en landschap. In de route zijn negen hellingen opgenomen (o.a. Loorberg, Camerig, Kruisberg, Fromberg en Sibbergrubbe). De routebeschrijving van de tour, die start en eindigt bij het station van Maastricht, kan op Velovino gedownload worden. Een wonderschoon en verrassend rondje!
(Miel Vanstreels)

TOUR DE VELOVINO POËZIE

Tour de Velovino Poëzie

‘Velovino op Buitengoed Slavante’ door Emma Crebolder
‘Nabij Hoeve Nekum en Nabij de Apostelhoeve’ door Frans Budé
‘Wijndomein De Planck’ door Bert Bevers
‘Loorberg’ door Paul Rigolle
‘Rott, Sint-Martinus’ door Patrick Cornillie
‘Fromberg’ door Miel Vanstreels
‘Mont Merlot’ door Frits Criens
‘In vino veritas’ door Willie Verhegghe

Naar Tour de Velovino

Aambeien

Aangetroffen

‘Eén ding is zeker: de wereld zoals wij, West-Europeanen, die al meer dan een eeuw hebben gekend lijkt fundamenteel te veranderen of veranderd te zijn. Er gebeuren dingen die we nog geen naam kunnen geven, maar we weten wel dat ze gebeuren en we hebben het gevoel dat ze wel eens onherroepelijk kunnen zijn. Zowel economisch, filosofisch, ecologisch, militair enz. De verworvenheden van de verlichting, zo lang het hart van ons denken en doen en hopen, worden in ijltempo uitgehold. Woorden als rechtvaardigheid en utopie zijn gekaapt en geperverteerd. Ook in ons land. In onze regio. In ons gewest. In onze regeringen. Spreek het woord solidariteit uit en men kijkt alsof er aambeien in je mond groeien. Perversie alom, door de staat gelegitimeerd opportunisme, exploitatie van primaire angsten, slachtofferdenken, vermengd met superioriteitsdenken, de terreur van economisch denken, een almaar explicieter gebrek aan mededogen onder het mom van noodzakelijk pragmatisme. Wij weten wat goed is voor ons. Een afrekening met alles wat weerloos is. Het systematisch demoniseren van alles wat zwak is. Divide et impera. ’


Peter Verhelst


Vindplaats: Het genre van de toekomst. Een tekst voor Passa Porta (pdf).

Meer met het "Label-Aangetroffen"

(Aangetroffen & genoteerd voor 'de Schaal van Digther' door Paul Rigolle)

Voor Hellas - Oxi! - Frédéric Leroy

Nee! Opdat dit land geen lege doos zou zijn
maar een opstandig, rammelend kerkhof,
een plek om wijn te morsen, broederlijk
armen over schouders te slaan, demonen
uit de voorvaderlijke grond te stampen.

Nee! Omdat dit leven in de moederschoot,
deze bottende schandpaal, geen snelweg
naar de dood is, maar een feestkalender,
omdat we tussen de maaltijden bereid zijn
de kroonschatten van dit bestaan te dragen.

Nee! Omdat waarde schuilt in het woord
van het orakel en in de adem van de zee
die meeuwen en molenwieken vaart geeft,
nooit in de tijdelijke wetten van tirannen
of in het dragen van gestreken uniformen.

Nee! Opdat dit Hellas geen staat zou zijn
van onderdrukten, enkel van de goden
een overwogen handdruk in het blauwe
afwassop van Europa, een halsketting
van aaneengeregen eilandgedachten.

Nee! Omdat grenzen denkbeeldig zijn,
we allen drieste Bulgaren zijn in de harten
van Australiërs, argonauten en nomaden
langs de paden van het wildvee, met hoop
in de harten, op zoek naar oorsprong.

Nee! Opdat je altijd één van ons zou zijn,
iedereen je naam zou dragen: Vrijheid.


© Frédéric Leroy


Geschreven in 2005, nu exact 10 (!!!) jaar geleden

Frédéric Leroy, "Gedichten", 2005, Uitgeverij De Contrabas, p.26)

In de Digther-rubriek:"Heropgefrist".

Recept om iets gedenkwaardigs te maken

Notitie bij de opening van "Ivo Michiels. Tussen Woord en Beeld"

Men neme een bibliothecaris. Niet zomaar een bibliothecaris. Nee, nee. Men neme één van de allerbeste die je kunt vinden. Men neme Jan - Jantje Bib - Van Herreweghe, van de Bib van Harelbeke. En daarna neme men een auteur die nooit zal sterven in het hoofd, niet zomaar een auteur, nee, nee. Maar een auteur die het voorwerp uitmaakt van menige lezerspassie en verzamelwoede. Een auteur waarvan men niet zijn losse boeken leest maar zijn oeuvre! Men neme Ivo Michiels waaraan jij en waarin ik, waaraan iedereen die schrijft, of niet schrijft, meer dan schatplichtig is. En dan kijk je toe hoe men met het werk begint, hoe men de krachten aanbindt én met inzet van al de passie die in een mens voorradig is, iets "gedenkwaardigs" realiseert... En het gebeurt! Het is gebeurd. Je kunt gaan kijken. Je kunt het zien in Harelbeke. Invloeden, schilderijen, grafici, kunstenaars, filmfragmenten, handgeschreven brieven, gadgets, eerste drukken, foto's... Alles is rond Ivo Michiels in een tentoonstelling bij elkaar gebracht. "Tussen woord en beeld" is een expo die staat als een huis in een huis vol boeken...

Gisteren was ik met genoegen op de vernissage. Ik zag dichters, schilders, grafici, sociaal inspecteurs, galerijhouders, essayisten, sterkhouders... Ik zag mensen met een lezersblik. Anderen met een leesbril. Dames met én zonder oranje handtas.

Mannen, zwetend in de tijd. Vanwege de heel erg milde zomeravond - het leek wel Provençaals, maar dan zonder krekels - gingen de openingstoespraakjes door op het middenplein van de bibliotheek en "Het Spoor". Vlak in de buurt hoorde je af en toe een trein denderend aankomen in Harelbeke. Een andere vertrok. Even zwegen we dan, tot het geluid was uitgeraasd. Lars Bernaerts situeerde Ivo Michiels in de tijd. Sigrid Bousset maakte fraaie biografische kanttekeningen en Christiane Faes, Ivo's echtgenote ontroerde ons en mij om zoveel aanwezigheid van de schrijver levendig en vanaf de overkant weer op te roepen. En plots hoorde ik een schaterlach die van over de onzichtbare velden kwam, alsof de Meester zelf kwam zeggen dat het goed was.... Een lach als een handtekening. Minister Sven Gatz en schepen van cultuur Annick Vandebuerie hadden enkel de tentoonstelling "Tussen woord en beeld" nog te openen.

Mag ik jullie deze prikkelende tentoonstelling met werk van de schrijver, van zijn vriend Jef Verheyen en van al die verwante kunstenaars waarvan hier - tussen de Harelbeekse boeken door - werk verzameld is (Alechinsky, Dille, Fontana, Ibou, Jorn, Lismonde, Szukalski, Vandenbranden en Verstockt...) eventjes heel erg aanbevelen. Ja dat mag ik! Een tripje naar Harelbeke, moet - zo vinden wij hier - echt wel kunnen, deze zomer.

Paul Rigolle

Op de foto: Christiane Faes tijdens haar mooie getuigenis.

Extern:
Ivo Michiels. Tussen woord en Beeld. 3 juli - 26 augustus 2015 Bibliotheek Harelbeke, Eilandstraat 2 - 8530 Harelbeke.
www.bibliotheekharelbeke.be