De schaal van Digther: Boekpresentatie Nieuwe zwanenzangen

donderdag 6 juli 2023

Boekpresentatie Nieuwe zwanenzangen

Voorstelling Nieuwe zwanenzangen van Jeroen Messely door Mariska Kleinhoonte van Os

Zaterdag laatst, 1 juli 2023, werd in Café de Living in het stemmige West-Vlaamse plaatsje Lauwe ‘Nieuwe zwanenzangen’, de nieuwste en tweede dichtbundel van Jeroen Messely voorgesteld. Zelden zagen en hoorden we een dichter bij de voorstelling van een bundel op zo’n bevlogen manier over zijn werk, én over het waarom en het hoe van de poëzie praten.

Jeroen Messely deed het op een bijwijlen verbluffende manier. Over de bijzondere bundel die ‘Nieuwe zwanenzangen’ geworden is hopen we hier nog ’s uitgebreider terug te komen. Vandaag plaatsen we met haar toestemming de inleidende tekst die Mariska Kleinhoonte van Os namens de uitgever Atlas-Contact zaterdag uitsprak. Waarvoor veel dank!

…/…

Inleiding door Mariska Kleinhoonte van Os

1 juli 2023, Lauwe

"Mijn Vlaming"

Beste vrienden en familie van Jeroen, mijn naam is Mariska Kleinhoonte van Os en ik ben de trotse redacteur van Jeroen. Namens uitgeverij Atlas Contact heet ik u een hartelijk welkom op de boekvoorstelling van Nieuwe Zwanenzangen, Jeroens tweede bundel.

Jeroens eerste bundel Nachtlus, konden we door Corona niet ten doop houden en daarom vind ik het leuk hier met jullie even stil te staan bij hoe ik Jeroen op het spoor kwam.

Flink wat jaren geleden werkte ik met schrijver Sander Kok, hier aanwezig, aan wat zijn debuutroman zou worden. Uiteindelijk kwam dat boek niet uit bij De Bezige Bij waar ik toen werkte, maar bij Prometheus. Maar Sander en ik hielden contact en op een gegeven moment kwam er iemand ter sprake die hij zijn correspondent in Vlaanderen noemde, of kortweg Mijn Vlaming. Een dichter waar hij lyrisch over was, die hij slechts eenmaal had ontmoet en met wie hij driftig correspondeerde. Ook een dichter die proza in zijn pen had, meer kwam ik niet te weten, Maar het maakte me nieuwsgierig. Telkens wanneer we afspraken, wist Sander het gesprek op ‘zijn’ Vlaming te brengen. Op een goed moment, het was eind maart 2019, vond ik een manuscript in mijn inbox, met een begeleidend schrijven van Sander, vermengd met toelichting van deze enigmatische dichter. Zijn uitspraken kwamen mij als zeer verfrissend voor.

Hier was iemand aan het woord die precies wist wat hij wilde en niet wilde van en voor de poëzie.

Ik citeer: ‘Ik hou niet zo van het gedicht-als-poëtisch-verhaaltje. Met andere woorden: als het een beschrijving is van een tafereel in gewonemensentaal met kleine poëtische toetsen, met dan op het eind een licht tegendraadse pointe, waarna de lezer vrolijk naar huis kan. Aan zo'n poëzie, poëzie die geen poëzie mag zijn - ik noem deze stijlrichting het columnisme - heb ik werkelijk het schurft.

Of liever: aan de dominantie van dat soort poëzie heb ik het schurft. Hoe glansrijker gedichten slagen voor de Turingtest (voor wie het niet kent: dat is een dichtwedstrijd), hoe magerder ik ze meestal vind.’

Dichter Esther Jansma sprak op neerlandistiek.nl in dat verband ook over ‘poëzie-experts die zwaaien met hun proza-toverstokjes’.

En dichter Sasja Jansen had het op de laatste uitreiking van de Herman de Coninckprijs ook over de huidige ziekte in de poëzie, die van het zogenaamde prozagedicht: een stuk tekst met een willekeurig aantal enters.

En ik citeer Messely weer: ‘Ik zie mezelf bovenal als een maniërist. Eerder dan zwaar (pompeus, zoals in de barok) zijn mijn gedichten vooral overvol, wat niet hetzelfde is. Het natuurlijke harmonie-ideaal wordt door de maniërist doelbewust opgeofferd op zoek naar situaties om de technische aspecten van de kunst te kunnen botvieren: klankverwantschap, paradoxen en woordspelingen.’

En even verderop:

‘Emotionele impact krijg je vooral wanneer je op zoek gaat naar de archetypische behoeften van een lezer en die interesseren me nu net niet, omdat die schreeuwen om clichés. Voor mij moet er een solide constructie zijn, dan pas word ik getroffen. Het is zoals Pessoa ergens zegt, ik parafraseer: ‘De meeste mensen denken met hun gevoel. Ik voel met mijn verstand.’

Dat denken en dat voelen toont zich in zijn nieuwe bundel. Messely verhoudt zich tot de Duitse romantiek en haar kwalijke uitlopers. Aan het begin van de negentiende eeuw was het enthousiasme voor de Franse Revolutie inmiddels weggeëbd. Napoleon beheerste, tot hij in 1815 bij Waterloo verslagen werd, bijna heel Europa. In 1815 werd er op het congres van Wenen over de herinrichting van Europa gesproken. Voor Duitsland en in de omringende landen verbeterde de situatie echter niet. De adel en de vorsten bleven de spil in het politieke bestel. Het was de tijd van de ‘restauratie’ (= het herstel) van het absolutisme, van de alleenheerschappij van de Duitse vorsten.

Een nieuwe generatie dichters die rond 1770 geboren werd, later de romantici genoemd, sprak van een voortgaande Entzauberung der Welt, een onttovering van de wereld. Hun werk was het antwoord op twee grote maatschappelijke problemen: gebrek aan politieke vrijheid en maatschappelijke ongelijkheid. Deze generatie van dichters en denkers wilde de wereld zijn oude glans weer teruggeven, door de verbeelding aan de macht te brengen.

Messely wortelt sterk in die traditie en net als de romantici komt hij in verzet tegen de starre regels die zogenaamd voor poëzie gelden. Er is plaats voor duisternis en mysterie, voor het hergebruiken van het verleden.

Het moge duidelijk zijn, we hebben hier te maken met een volstrekt onmodische dichter die tegen de stroom in beweegt, of beter nog, die zelf de stroom ís. Jeroen Messely hanteert het adagio van ‘more is more’ in tegenstelling tot het ‘less is more’, de bekende slogan van het minimalisme en we zouden zijn werk dan ook met recht maximalistisch kunnen noemen. Ik heb Jeroen beloofd verder niets over de bundel prijs te geven omdat hij dat graag zelf doet, maar ik zal alvast verklappen dat Nieuwe zwanenzangen boordevol zit met taal, ideeën, personages, locaties en referenties. Voor lezers die altijd eerst op zoek gaat naar een ‘gebeuren’ op anekdotisch niveau, komt bij Messely bedrogen uit. Maar wie eindeloos wil verdwalen, herlezen en duiden wordt op zijn wenken bediend.

Beste Jeroen, ik wil je van harte feliciteren met deze literaire tour de force, en dan geef ik jou nu graag zelf het woord.