Robert Desnos (1900-1945)

De boekenbijlage van le Monde maakte er vrijdag (5/06) al een item van: "zeventig jaar geleden (op 8 juni 1945), overleed de Franse dichter Robert Desnos".

Hij was anderhalf jaar eerder door de Nazis opgepakt omwille van verzetsactiviteiten. Hij stierf, enkele dagen na zijn bevrijding, in Theresiënstadt (Terezin, waar hij na een ‘dodenmars’ terecht was gekomen) aan tyfus en uitputting. Bij de bevrijding werd een foto gemaakt die ik als één van de meest schokkende uit de literatuurgeschiedenis ervaar. Op de foto leunt Desnos tegen de man die een zwarte vest draagt, aan.

Robert Desnos nam actief deel aan het surrealisme van de twintiger jaren. Met twee publicaties hielp hij het surrealisme groot maken: het cultboek ‘La liberté et l’amour’ en de wonderbaarlijke reeks ‘A la mystérieuse’, een hoogtepunt in de Franse liefdespoëzie. Later volgde hij andere wegen: klassiekere vormen kregen een plaats in zijn poëzie. Zoals bijvoorbeeld het ‘Complainte de Fantomas’, waarop Kurt Weil muziek componeerde (http://www.bide-et-musique.com/song/15021.html). Maar het ludieke altijd vindingrijke woordspel uit zijn surrealistische periode blijft hem kenmerken.Hij schreef romans. Was een radioman. En een actieve anti-fascist.

Hij werd immens populair vanaf de jaren 40/50 toen enkele van zijn gedichten in chansons werden omgezet en deel gingen uitmaken van het repertoire van onder meer Julliette Gréco en Yves Montand. Ook enkele van zijn kindergedichten uit ‘Chanteflables’ en ‘Chantefleurs’ zijn op de lippen van nu al vele generaties Franse scholieren blijven plakken.

Het verzetsgedicht ‘Le veilleur du Pont-au-change’ verhief hem na de oorlog tot de status van Nationaal monument.

Toeval of niet maar onlangs verscheen bij Druksel een vertaling van enkele van zijn gedichten. Gezien de zo op het woord- en klankspel gerichte, virtuoze poëzie van Desnos zal dat geen sinecure zijn geweest. Vertaalster Katelijne De Vuyst haalt een krachttoer uit! Ze slaagt erin om voor het Nederlands adequate equivalenties voor het Frans te vinden. Ik zou haar vertaling een verdichting durven noemen. Niettegenstaande er niet fundamenteel van het oorsponkelijke model wordt afgeweken.


L’OISEAU MÉCANIQUE


L’oiseau tête brulée
Qui chantait la nuit
Qui réveillait l’enfant
Qui perdait ses plumes dans l’encrier
L’oiseau pattes de 7 lieus
Qui cassait les assiettes
Qui dévastait les chapeaux
Qui revenait de Suresnes

L’oiseau l’oiseau mécanique
A perdu sa clef
Sa clef des champs
Sa clef de voûte

Voilà pourquoi il ne chante plus


© Robert Desnos


DE OPWINDVOGEL


De vogel was een wildebras
Die ‘s nachts zijn liedje floot
Die het kind wakker zong
Die zijn veren in zijn inktpot verloor

De vogel met zevenmijlspootjes
Die de borden stukbrak
Die de hoeden sloopte
Die uit Menen weer was gekomen

De vogel de opwindvogel
Is zijn sleutel kwijt
Zijn weg naar buiten
Zijn sleutelsteen

Daarom zingt hij niet meer


© Robert Desnos


Gedicht uit: ‘Literatuur en andere gedichten van Robert Desnos’, vertaling Katelijne De Vuyst en te verkrijgen via www.druksel.be

Bron foto: http://desnos.1944.1945.over-blog.com/la-derniere-photo


Alain Delmotte